ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ως Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας/ Αισθητηριακή Διαταραχή ορίζεται η δυσκολία στην επεξεργασία των ερεθισμάτων που λαμβάνουμε από το περιβάλλον μας μέσω των αισθήσεών μας αλλά και των πληροφοριών που μας δίνει εσωτερικά το σώμα μας. Παιδιά που αποφεύγουν το άγγιγμα ή την αγκαλιά (αίσθηση αφής) ή, αντίθετα, που το αναζητούν διαρκώς, πιάνοντας ό,τι βρίσκουν κοντά τους, μπορεί να διαγνωστούν με αισθητηριακές διαταραχές. Παιδιά τα οποία δυσκολεύονται στην αισθητηριακή ρύθμιση και επεξεργασία μπορεί να εμφανίσουν υπερβολική αντίδραση σε καθημερινούς ήχους όπως η ηλεκτρική σκούπα (αίσθηση ακοής) ή να φαίνεται να μην καταλαβαίνουν ποιος μπήκε μέσα στο δωμάτιο (αίσθηση όρασης). Επίσης, υπάρχει περίπτωση να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη σίτιση με συνέπεια να ακολουθούν ένα πολύ περιορισμένο διαιτολόγιο (αίσθηση γεύσης και όσφρησης). Τέλος, μπορεί να βρίσκονται διαρκώς σε κίνηση (αιθουσαία αίσθηση) ή να χάνουν την ισορροπία τους και να πέφτουν συχνά πάνω στα έπιπλα του σπιτιού (ιδιοδεκτική αίσθηση).
Η Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας, παρά την ευρεία αναγνώριση και την εξέλιξη των τεχνικών αντιμετώπισής της, δεν αναγνωρίζεται από το Diagnostic and Statistical Manual (DSM). Παρά την υποστήριξη της διαταραχής από εγκεκριμένους ειδικούς, είναι ακόμα υπό συζήτηση το εάν η Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας είναι στην πραγματικότητα μια ανεξάρτητη διαταραχή ή τα συμπτώματα που παρατηρούνται προέρχονται από διάφορες άλλες, περισσότερο καθιερωμένες, διαταραχές όπως για παράδειγμα η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) ή η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΔΨ).
Η διαταραχή είναι αποδεκτή στο Σύστημα Διαγνωστικής Ταξινόμησης Ψυχικής Υγείας και Αναπτυξιακών Διαταραχών της Βρεφικής και Νηπιακής Ηλικίας από το 1994.
Συμπτώματα ανά ηλικία:
Τα συμπτώματα διαφέρουν μεταξύ των παιδιών. Σύμφωνα με το Ίδρυμα Διαταραχής Αισθητηριακής Επεξεργασίας των ΗΠΑ, τα πιο συνήθη συμπτώματα είναι τα παρακάτω:
Βρεφική / Νηπιακή Ηλικία:
Συμπτώματα ανάλογα με τον τύπο της διαταραχής: Τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με τον τύπο της διαταραχής. Η διαταραχή αισθητηριακής επεξεργασίας μπορεί να επηρεάσει μία ή πολλαπλές αισθήσεις. Ενώ πολλοί άνθρωποι μπορεί να παρουσιάσουν ένα ή δύο συμπτώματα, η διαταραχή αισθητηριακής επεξεργασίας πρέπει να έχει μια σαφή λειτουργική επίπτωση στην ζωή του ατόμου.
Σημάδια υπερ- αποκριτικότητας:
Παρέμβαση
Η κύρια μορφή θεραπείας αισθητηριακής ολοκλήρωσης είναι ένας τύπος της εργοθεραπείας που θέτει ένα παιδί σε ένα χώρο ειδικά σχεδιασμένο για να διεγείρει και να προκαλέσει όλες τις αισθήσεις. Ενώ ορισμένοι εργοθεραπευτές οι οποίοι χρησιμοποιούν το πλαίσιο αναφοράς της αισθητηριακής ολοκλήρωσης για αυξήσουν την ικανότητα ενός παιδιού για επαρκή επεξεργασία των αισθητηριακών εισροών, άλλοι εργοθεραπευτές μπορεί να επικεντρωθούν στις περιβαλλοντικές διευκολύνσεις που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι γονείς και το προσωπικό του σχολείου για να ενισχύσουν την λειτουργικότητα του παιδιού στο σπίτι, στο σχολείο και στην κοινότητα.[Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν την επιλογή μαλακών, χωρίς ετικέτες ρούχων, την αποφυγή φθοριούχων λαμπών φωτισμού και την παροχή ωτοασπίδων για "καταστάσεις έκτακτης ανάγκης" (όπως για την πυρασφάλεια).
Τα παιδιά με υπο- αποκριτικότητα μπορεί να εκτεθούν σε ισχυρές αισθήσεις όπως βούρτσισμα με μια βούρτσα, δονήσεις ή τρίψιμο. Το παιχνίδι μπορεί να περιλαμβάνει μια σειρά από υλικά προς διέγερση των αισθήσεων, όπως παιχνίδι με πλαστελίνη, ζυμάρι ή δαχτυλομπογιές.
Τα παιδιά με υπερ- αποκριτικότητα μπορεί να εκτεθούν σε πιο ήρεμες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων ήσυχης μουσικής και απαλού λικνίσματος σε δωμάτιο με χαμηλό φωτισμό. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανταμοιβές για να ενθαρρύνουν τα παιδιά να ανέχονται δραστηριότητες που κανονικά -για εκείνα- θα απέφευγαν.
Προτάσεις Δραστηριοτήτων
Πηγές
childmind.org, ergotherapeia.com, psychomotor-athens.gr, paidionplefsi.gr
Η Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας, παρά την ευρεία αναγνώριση και την εξέλιξη των τεχνικών αντιμετώπισής της, δεν αναγνωρίζεται από το Diagnostic and Statistical Manual (DSM). Παρά την υποστήριξη της διαταραχής από εγκεκριμένους ειδικούς, είναι ακόμα υπό συζήτηση το εάν η Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας είναι στην πραγματικότητα μια ανεξάρτητη διαταραχή ή τα συμπτώματα που παρατηρούνται προέρχονται από διάφορες άλλες, περισσότερο καθιερωμένες, διαταραχές όπως για παράδειγμα η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) ή η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΔΨ).
Η διαταραχή είναι αποδεκτή στο Σύστημα Διαγνωστικής Ταξινόμησης Ψυχικής Υγείας και Αναπτυξιακών Διαταραχών της Βρεφικής και Νηπιακής Ηλικίας από το 1994.
Συμπτώματα ανά ηλικία:
Τα συμπτώματα διαφέρουν μεταξύ των παιδιών. Σύμφωνα με το Ίδρυμα Διαταραχής Αισθητηριακής Επεξεργασίας των ΗΠΑ, τα πιο συνήθη συμπτώματα είναι τα παρακάτω:
Βρεφική / Νηπιακή Ηλικία:
- Παρουσιάζουν δυσκολίες στην σίτιση.
- Δεν τους αρέσουν οι αγκαλιές.
- Έχουν δυσκολίες στον ύπνο.
- Καθυστερούν να μπουσουλήσουν και να κάνουν τα πρώτα τους βήματα.
- Ξαφνιάζονται εύκολα.
- Δεν έχουν καλή ισορροπία και πέφτουν πάνω σε πράγματα.
- Αισθάνονται άβολα με τα ρούχα τους ή είναι αρκετά ευερέθιστα με αυτά.
- Φαίνεται να μην κατανοούν τον πόνο.
- Θέλουν να κινούνται συνεχώς.
- Μιλάνε λίγο ή καθόλου.
- Δεν παίζουν με παιχνίδια, ειδικά αυτά που απαιτούν δεξιότητες.
- Δυσκολεύονται να μετατοπίσουν το κέντρο βάρους τους από ένα αντικείμενο ή δραστηριότητα σε ένα άλλο.
- Δεν θέλουν να πάνε σε οποιονδήποτε παρά μόνο σε εκείνον που βλέπουν συνέχεια (συνήθως στη μαμά).
- Κοιτάζουν επίμονα τα παιχνίδια ή ακούνε τη φωνή του γονέα και τους αρέσει το έντονο πιπίλισμα.
- Παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες.
- Φαίνεται να μην κατανοούν τις προφορικές οδηγίες.
- Δυσκολεύονται στην εκπαίδευση τουαλέτας.
- Παρουσιάζουν αδεξιότητα.
- Είναι υπερκινητικά.
- Έχουν υπερβολική ευαισθησία στα ερεθίσματα ή αντιδρούν υπερβολικά σε υφές / μυρωδιές / στον θόρυβο.
- Φαίνεται να μην κατανοούν το άγγιγμα εκτός αν αυτό γίνει με εξαιρετική πίεση.
- Τους αρέσει να ακουμπούν τα πάντα γύρω τους.
- Έχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση τους και κάποια απροσδόκητα ξεσπάσματα.
- Δυσκολεύονται να κάνουν φίλους και παρουσιάζουν επιθετικότητα ή παθητικότητα.
- Πολλές φορές δεν είναι κατανοητή η ομιλία τους.
- Αποσπάται εύκολα η προσοχή τους μέσα στη τάξη.
- Αργούν να κάνουν τα μαθήματα τους για το σχολείο.
- Αποφεύγουν τις υποχρεώσεις τους, όπως το διάβασμα.
- Είναι υπερκινητικά.
- Δυσκολεύονται να κάνουν νέους φίλους.
- Δυσκολεύονται να μάθουν νέες δραστηριότητες.
- Προτιμούν καθιστικές δραστηριότητες.
- Δυσκολεύονται στην ανάγνωση.
- Είναι διστακτικά στην ομιλία ή δεν έχουν ευχέρεια λόγου.
- Παρουσιάζουν αδεξιότητα.
- Ενθουσιάζονται εύκολα στη παιδική χαρά, στο διάλειμμα ή στη τάξη.
- Έχουν υπερβολική ευαισθησία στα ερεθίσματα ή αντιδρούν υπερβολικά σε υφές / μυρωδιές / στο θόρυβο.
- “Κολλάνε” με μερικές δραστηριότητες και θέλουν να κάνουν συνεχώς τα ίδια πράγματα.
Συμπτώματα ανάλογα με τον τύπο της διαταραχής: Τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με τον τύπο της διαταραχής. Η διαταραχή αισθητηριακής επεξεργασίας μπορεί να επηρεάσει μία ή πολλαπλές αισθήσεις. Ενώ πολλοί άνθρωποι μπορεί να παρουσιάσουν ένα ή δύο συμπτώματα, η διαταραχή αισθητηριακής επεξεργασίας πρέπει να έχει μια σαφή λειτουργική επίπτωση στην ζωή του ατόμου.
Σημάδια υπερ- αποκριτικότητας:
- Αντιπάθεια σε υφές όπως εκείνες που βρίσκονται σε υφάσματα, τρόφιμα, προϊόντα καλλωπισμού ή άλλα υλικά που βρίσκονται στην καθημερινή ζωή, στα οποία οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα αντιδρούσαν.
- Αποφυγή σε πλήθος (ατόμων) και σε θορυβώδη μέρη.
- Νόσος από μετακινήσεις (motion sickness) χωρίς ιατρική αιτία.
- Άρνηση να δεχθούν φιλί, αγκάλιασμα ή σφιχταγκάλιασμα λόγω αρνητικής εμπειρίας της αίσθησης της αφής (δεν πρέπει να συγχέεται με τη συστολή ή κοινωνικές δυσκολίες).
- Σοβαρή δυσφορία, αδιαθεσία ή απειλή που προκαλείται από φυσιολογικούς ήχους, φωτισμό, κινήσεις, οσμές, γεύσεις ή ακόμα και εσωτερικές αισθήσεις όπως ο χτύπος της καρδιάς.
- Επιλεκτική διατροφή.
- Διαταραχές ύπνου (ξύπνημα από ελάχιστους ήχους, προβλήματα έναρξης ύπνου λόγω αισθητηριακής υπερφόρτωσης).
- Δυσκολία με το να ηρεμήσουν τον εαυτό τους, αισθάνονται συνεχώς υπό πίεση.
- Δυσκολία να ξυπνήσουν.
- Νωθρότητα και έλλειψη ανταπόκρισης.
- Έλλειψη επίγνωσης του πόνου ή άλλων ατόμων.
- Φαινομενική κώφωση ακόμη και όταν έχει ελεγχθεί η ορθή ακουστική λειτουργία.
- Δυσκολία με την εκπαίδευση τουαλέτας, η έλλειψη επίγνωσης του να είναι βρεγμένο ή λερωμένο.
- Fidgeting (διαρκής κίνηση).
- Αναζήτηση ή παραγωγή δυνατών, ενοχλητικών θορύβων.
- Αναρρίχηση, πηδηματάκια και πρόσκρουση.
- Αναζήτηση "ακραίων" αισθήσεων.
- Πιπίλισμα ή δάγκωμα δακτύλων, ειδών ένδυσης, μολυβιών κλπ.
- Παρορμητικότητα.
- Αργές και ασυντόνιστες κινήσεις.
- Φτωχή γραφοκίνηση.
- Φτωχή στάση σώματος.
- Καθυστερήσεις σε μπουσούλημα, ορθοστάτιση, περπάτημα ή τρέξιμο.
- Πολυλογία προκειμένου να αποφευχθούν κινητικά καθήκοντα.
- Τους πέφτουν συνεχώς πράγματα.
- Δυσκολία στην ένδυση και την σίτιση.
- Χρήση μη κατάλληλης δύναμης για χειρισμό αντικειμένων.
Παρέμβαση
Η κύρια μορφή θεραπείας αισθητηριακής ολοκλήρωσης είναι ένας τύπος της εργοθεραπείας που θέτει ένα παιδί σε ένα χώρο ειδικά σχεδιασμένο για να διεγείρει και να προκαλέσει όλες τις αισθήσεις. Ενώ ορισμένοι εργοθεραπευτές οι οποίοι χρησιμοποιούν το πλαίσιο αναφοράς της αισθητηριακής ολοκλήρωσης για αυξήσουν την ικανότητα ενός παιδιού για επαρκή επεξεργασία των αισθητηριακών εισροών, άλλοι εργοθεραπευτές μπορεί να επικεντρωθούν στις περιβαλλοντικές διευκολύνσεις που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι γονείς και το προσωπικό του σχολείου για να ενισχύσουν την λειτουργικότητα του παιδιού στο σπίτι, στο σχολείο και στην κοινότητα.[Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν την επιλογή μαλακών, χωρίς ετικέτες ρούχων, την αποφυγή φθοριούχων λαμπών φωτισμού και την παροχή ωτοασπίδων για "καταστάσεις έκτακτης ανάγκης" (όπως για την πυρασφάλεια).
Τα παιδιά με υπο- αποκριτικότητα μπορεί να εκτεθούν σε ισχυρές αισθήσεις όπως βούρτσισμα με μια βούρτσα, δονήσεις ή τρίψιμο. Το παιχνίδι μπορεί να περιλαμβάνει μια σειρά από υλικά προς διέγερση των αισθήσεων, όπως παιχνίδι με πλαστελίνη, ζυμάρι ή δαχτυλομπογιές.
Τα παιδιά με υπερ- αποκριτικότητα μπορεί να εκτεθούν σε πιο ήρεμες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων ήσυχης μουσικής και απαλού λικνίσματος σε δωμάτιο με χαμηλό φωτισμό. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανταμοιβές για να ενθαρρύνουν τα παιδιά να ανέχονται δραστηριότητες που κανονικά -για εκείνα- θα απέφευγαν.
Προτάσεις Δραστηριοτήτων
- Παιχνίδια με πλαστελίνη και βρώσιμη πλαστελίνη.
- Παιχνίδια φτιαγμένα από διαφορετικά είδη υφασμάτων.
- Ευκαιρίες για περισσότερες δραστηριότητες στη φύση, σε εξωτερικούς χώρους.
- Παιχνίδια στην άμμο ή στο νερό βοηθούν πολύ.
- Παιχνίδια στην παιδική χαρά: κούνιες, παιχνίδια, σκαρφάλωμα.
- Πειραματισμός με διάφορες γεύσεις, αλμυρά-γλυκά-ξινά στο φαγητό.
- Ζωγραφική με δαχτυλομπογιές.
- Εξάσκηση σε δραστηριότητες αυτοφροντίδας με πολυαισθητηριακή ενεργοποίηση (φερμουάρ μπουφάν, δέσιμο κορδονιών παπουτσιού, βούρτσισμα δοντιών, κόψιμο νυχιών).
- Πίνακες scratch and sniff για συντονισμό κίνησης και όσφρησης.
- Παιχνίδι με διάφορα υλικά. Προτείνεται να τοποθετηθεί σε ένα κουτί κάποιο υλικό που ηρεμεί το παιδί (άμμος, ρύζι, φασόλια, ακόμα και αφρός). Στη συνέχεια να τοποθετηθούν μέσα στο κουτί κουτάλια, φλιτζάνια, μικρά παιχνίδια με τα οποία μπορούν να πραγματοποιηθούν διάφορα είδη κινήσεων, κουτάλιασμα, μάζεμα, θάψιμο, στοίβαγμα κ. ά.
- Παζλ στα οποία τα κομμάτια κλειδώνουν μεταξύ τους με έναν χαρακτηριστικό ήχο.
- Χορός- καθρέπτισμα του άλλου, με στόχο τον συγχρονισμό των κινήσεων και την επαφή με το σώμα.
- Δημιουργία μουσικών οργάνων από διάφορα καθημερινά αντικείμενα (κουτάλια, σκεύη μαγειρικής).
- Αισθητηριακά μπουκάλια. Τοποθετούμε σε ένα διάφανο μπουκάλι νερό, κάποιο έλαιο, χρώμα ζαχαροπλαστικής, γκλίτερ και διάφορα μικρά αντικείμενα (αστέρια, πολύχρωμα κομφετί κ. λπ). Μπορεί για παράδειγμα το αποτέλεσμα να προσομοιάζει στον ουρανό ή τον ωκεανό.
- Δοκιμή διαφορετικών υφών του ίδιου φαγητού (π. χ η μπανάνα σε κομμάτια, πουρέ, αποξηραμένη).
- Τοποθέτηση στην καρέκλα του παιδιού ενός μικρού μαξιλαριού ή φουσκωτού, ώστε να του επιτρέπει να έχει την αίσθηση του ζουλήγματος όταν κάθεται στην θέση του (για τα παιδιά που θέλουν να κινούνται συνεχώς).
- Κατά τις αλλαγές στη ρουτίνα του παιδιού που προκαλείται αναστάτωση (π. χ εκδρομή) προτείνεται να γράφεται μία ιστορία για το τι θα συμβεί, με σκοπό να γνωρίζει τι να περιμένει.
- Σταδιακή αποευαισθητοποίηση σε ερεθίσματα όπως ήχοι, φως, χρώματα, υφές κ. ά.
- Ένταξη διαλειμμάτων σε έναν ήσυχο χώρο στον οποίο μπορεί να υπάρχει ήρεμη μουσική, ή και χρήση ακουστικών, όταν το περιβάλλον καταστεί υπερβολικά έντονο.
Πηγές
childmind.org, ergotherapeia.com, psychomotor-athens.gr, paidionplefsi.gr
Μαρία Φρογάκη
Δασκάλα
Δασκάλα
